Naturalna dwujęzyczność
czyli o dwujęzycznym wychowaniu dzieci
Krystyna Wróblewska-Pawlak
Dwujęzyczność w ujęciu socjolingwistycznym
Specjaliści w dziedzinie badań nad dwujęzycznością
w ujęciu socjolingwistycznym przyjmują funkcjonalną definicję
dwujęzyczności. Przykładowo może to być sformułowanie,
jakim posłużył się François Grosjean (1982:1), definiując
dwujęzyczność jako regularne używanie dwóch języków.
Podstawą takiego ujęcia są zachowania (praktyki) językowe,
a nie poziom kompetencji osiągnięty w dwóch językach.
Równie lapidarnie wyraża to stanowisko Ida Kurcz, za
dwujęzyczność przyjmując fakt posługiwania się dwoma
językami, przy czym nie określa się bliżej stopnia znajomości
tych języków (Kurcz 1992:180).
Najszerszym pojęciem obejmującym zinstytucjonalizowane i niezinstytucjonalizowane działania, których celem jest dwujęzyczność, jest dwujęzyczna edukacja.
Podstawowe rozróżnienia: wczesna dwujęzyczność, dwujęzyczność rodzinna (naturalna), dwujęzyczność typu dom-szkoła, dwujęzyczność w sytuacji imigracji
- dwujęzyczności dziecka wychowywanego dwujęzycznie przez parę mieszaną pod względem językowo-kulturowej przynależności (ujmując rzecz najprościej, języki macierzyste matki i ojca dziecka są różne);
- dwujęzyczności dziecka wychowywanego przez rodziców imigrantów o tej samej przynależności językowo-kulturowej (tj. oboje rodzice pochodzą z tego samego kraju, ich język macierzysty jest ten sam).
Badacze pozostają zgodni co do tego, że rozwój języka dzieci jedno- i dwujęzycznych (w przypadku dwujęzyczności jednoczesnej) przebiega podobnie, zwłaszcza jeśli chodzi o podstawowe jego etapy.
- jedno z rodziców jest imigrantem;
- oboje rodzice są imigrantami;
- rodzice są imigrantami w kraju trzecim;
- rodzice o tej samej lub różnej przynależności narodowo-kulturowej (różne języki macierzyste lub ten sam)
często zmieniają kraj zamieszkania (Wróblewska-Pawlak 2004:533).
Charakterystyka procesu przyswajania dwóch języków przez dziecko w trakcie dwujęzycznego wychowania
Strategia miejsca polega na rozmawianiu z dzieckiem w jednym języku w domu, drugim poza domem; strategia czasu – – na używaniu np. jednego języka w dni powszednie, drugiego w weekendy, naprzemienna – na komunikowaniu się w rodzinie jednym lub drugim językiem, ale w dłuższych, np. rocznych przedziałach czasowych.
Strategie rodziców oraz sposoby porozumiewania się w rodzinie dwujęzycznej
Przyswojenie sobie dwóch języków przez dziecko w rodzinie, w której każde z rodziców ma inną przynależność narodowo-kulturową i inny język, uważa się za trudniejsze niż w sytuacji imigracji rodziców, ponieważ wymaga większej determinacji i konsekwencji z ich strony.
Dwujęzyczne wychowanie w sytuacji imigracji jednego z rodziców
Pierwszym zaleceniem proponowanym przez specjalistów i badaczy dwujęzyczności w sytuacji, w której jedno z rodziców jest imigrantem, jest stosowanie strategii jedna osoba – jeden język.
Lepiej, jeśli emocjonalna sfera doznań dziecka dwujęzycznie wychowywanego składa się z dwóch oddzielonych rzeczywistości, kojarzonych z ojcem mówiącym w jednym języku i matką, komunikującą się w drugim.
Używanie przez tego z rodziców, który jest imigrantem również języka większości, czyli języka kraju zamieszkania, zachęca dziecko do rozwijania dwujęzyczności.
Bibliografia
- Abdelilah-Bauer, B. (2008) Le défi des enfants bilingues. Grandir et vivre en parlant plusieurs langues. Paris: La Découverte.
- Akinci, M.A. (2003) Une situation de contact de langues: le cas turc-français des immigrés turcs en France. W: J. Billiez (red.) Contact de Langues. Paris: L’Harmattan, 127-144.
- Barker, C., Prys-Jones, S. (1998) Encyclopedia of Bilingualism and Bilingual Education. Clevedon: Multilingual Matters.
- Dabène, L. (1989) Problèmes posés par l’enseignement des langues minorées. W: B. Py, R. Jeanneret (red.) Minorisation linguistique et interaction. Neuchâtel: Droz, 179-186.
- De Houwer, A. (2006) Le développement harmonieux ou non harmonieux du bilinguisme de l’enfant au sein de la
famille, Langage & société nr 116, 29-49. - Deshays, E. (1990) L’enfant bilingue. Parler deux langues: une chance pour votre enfant. Paris: Robert Laffont.
- Duverger, J. Maillard, J.-P. (1996) L’enseignement bilingue aujourd’hui. Paris: Armand Colin.
- Grosjean, F. (1982) Life with two languages: an introduction to bilingualism. Cambridge, London: Harvard University Press.
- Grosjean, F. (1993) Le bilinguisme et le biculturalisme. Essai de définition, TRANEL nr 19, 13-41.
- Hamers, J., Blanc, M. (1983) Bilingualité et bilinguisme. Bruxelles: Pierre Mardaga.
- Hélot, Ch. (2007) Du bilinguisme en famille au plurilinguisme à l’ école. Paris: L’Harmattan.
- Kurcz, I. (1992) Język a psychologia. Podstawy psycholingwistyki. Warszawa: WSiP.
- Leconte, F. (1997) La famille et les langues. Paris: L’Harmattan.
- Lüdi, G., Py, B. (2002) Etre bilingue. Bern: Peter Lang, (wyd. 2).
- Lyon, J., (1996) Becoming Bilingual: language Acquisition in a Bilingual Community. Clevedon: Multilingual Matters.
- Mehler, J., Dupoux, E. (1990) Naître humain. Paris: Odile Jacob.
- Perregaux, Ch. (1994) Les enfants à deux voix. Des effets du bilinguisme sur l’apprentissage de la lecture. Bern: Peter Lang.
- Ronjat, J. (1913) Le développement du langage observé chez l’enfant bilingue. Paris: Champion.
- Spolsky, B. (red.) (1999) Concise Encyclopedia of Educational
Linguistics. Oxford: Elsevier, Pergamon. - Varro, G. 91984) La femme transplantée. Une étude du
mariage franco-américain en France et le bilinguisme des
enfants. Lille: Presses Universitaires de Lille. - Varro, G. (1997) Des bilingues sacrifiés ou à quoi pourraient servir les langues d’origine? Cahiers de l’Institut de
Linguistique de Louvain nr 23, 61-70. - Varro, G. (2004) Acquired Knowledge and Burning Questions about Family Bilingualism: a new vernacular? W:
X.P. Rodriguez-Yanes, A.M. Lorenzo Suarez, F. Ramallo (red.) Bilingualism and Education: from the Family to the School. Frankfurt: Lincom Europa, 74-91. - Wróblewska-Pawlak, K. (2004) Język-tożsamość-imigracja. O strategiach adaptacyjnych Polaków zamieszkałych we
Francji w latach osiemdziesiątych XX wieku. Warszawa: Uniwersytet Warszawski. - Wróblewska-Pawlak, K. (2012) Jedno- i dwujęzyczność z perspektywy neurolingwistyki. W: A. Dutka-Mańkowska, A. Kieliszczyk, E. Pilecka (red.) Grammatcis unitis. Mélanges offerts à Bohdan Krzysztof Bogacki. Warszawa:
Wyd. Uniwersytetu Warszawskiego, 337-344. - Yamamoto, J.P. (2006) Lnguage Use In Interlingual Families: A Japanese-English Sociolinguistic Study. Clevedon: Multilingual Matters.
dr hab. Krystyna Wróblewska-Pawlak
Profesor Uniwersytetu Warszawskiego. Pracuje w Instytucie Romanistyki UW, łącząc dwa obszary zainteresowań – językoznawstwo i socjologię. Zajmuje się socjolingwistyką i analizą dyskursu (badania porównawcze systemów adresatywnych w języku polskim i francuskim), a w szczególności problematyką dwujęzyczności, tożsamości i akulturacji w kontekście migracji.